کد مطلب:45997 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:34

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

نظريه ارسطو درباره حركت چيست؟

: نظريه او در حدود دو هزار سال در جهان حاكم بود و هنوز هم ارزش خود را حفظ كرده است. او ميان «تغيير» و «حركت» فرق قائل شد و گفت ما دو نوع تغيير داريم:
1 ـ تغييرهاي تدريجي به نام «حركت».
2 ـ تغييرهاي دفعي به نام «كون و فساد» (حادث شدن و فاني شدن كه در فاصله اين حدوثها و فناها ثبات برقرار است).
او ميگفت تغييرهاي تدريجي در سطح اشياء است، در كميت و كيفيت اشياء، در نقل و انتقالهاي اشياء، در وضع اشياء و بالاخره در ظواهر اشياء است كه همه اينها مقولات عرضياند؛ در عمق وجود اشياء حركت نيست ولي تغيير هست و اسم اين تغيير را «كون و فساد» گذاشت. وي ميگفت اشتباه است كه واقعيت انسان را نتيجه روابط اجزاء يك واحد مكانيكي ـ مثلاً ماشين ـ بدانيم. او ميان ماده و صورت فرق گذاشت. هر جسم را مركّب از ماده و صورت دانست و گفت ماده حادث شونده و فاني شونده نيست، اما صورت حادث و فاني ميشود. صورت، ماوراء شكل ظاهري است، جزء ماهيت اشياء است، بلكه اساسيترين جزء واقعيت شئ است. واقعيت اشياء به «صورت» آنها بستگي دارد نه به ماده آنها (شيئية الشئ بصورته لابمادته). صورتها در معرض حدوث و فنا و كون و فسادند و به اين ترتيب واقعيت اشياء دگرگون ميشود، ماهيتهايي فاني ميشود و ماهيتهاي ديگري حادث ميگردد. ماده كه از حدوث و فنا و كون و فساد معاف است، نه به معناي استثنائي درقانون كلي كون و فساد است، بلكه از آن جهت است كه ماده واقعيتي در عرض ساير واقعيتها نيست، ماده زمينه واقعيت است نه خود واقعيت.
بديهي است كه ماده ارسطويي را نبايد با ماده فيزيكي اشتباه كنيم. ماده فيزيكي از نظر ارسطو مركب از ماده و صورت است.
ارسطو نظريه ديگري دارد كه با نظر يه « ماده و صورت » خويشاوند است و آن نظريه « قوه و فعل » است .
تعميم قوه و فعل در اعراض اشياء
ارسطو نظريه قوه و فعل را در اعراض اشياء تعميم داد و گفت اشياء يك حالت بالقوه دارند. شيئي كه بعد وجود پيدا ميكند، قبلاً بالقوه وجود دارد و بعد حادث ميشود و به وجود ميآيد و آنكه الان وجود دارد در گذشته وجود نداشته است. من در گذشته وجود نداشتم. بلكه مادهاي كه الان به من تعلق دارد وجود داشته است. ماده و زمينه وقتي آماده شد صورتي پيدا ميشود، اين صورت مدتي باقي ميماند تا اينكه به عللي معدوم شده و صورت ديگري جاي آن را بگيرد. صورتها در «آن» حادث ميشوند و در «آن» معدوم ميگردند، ولي در زمان باقي ميمانند؛ يعني فاصله «آن» حدوث و «آن» فنا را ثبات و بقا پر ميكند. عليهذا بر جهان ارسطو، هم ثبات حاكم است و هم تغيير دفعي (كون و فساد) و هم تغيير تدريجي (قوه و نعل).
چنان كه ميدانيم ارسوط و ارسطوئيان، اشياء را به نحو خاصي دستهبندي كردهاند و مجموعاً اشياء را تحت ده جنس اصلي كه آنها را «مقوله» ناميدهاند داخل دانستهاند، به اين ترتيب: مقوله جوهر، كيف، كم، أين، متي، اضافه، فعل، انفعال، جده يا ملك، وضع. ارسطو نظريه كون و فساد و قوه و فعل را به جوهر اشياء و همچنين به اعراض اشياء تعميم داد.
به عقيده ارسطوئيان، در همه مقولات تغيير صورت ميگيرد، در برخي تدريجي و در برخي دفعي، تغيير تدريجي (حركت) تنها در چهار مقوله امكان دارد: كم، كيف، أين، وضع و در ساير مقولات امكان ندارد. تغيير ساير مقولات دفعي است. عليهذا بر همه مقولات، اعم از آنكه تغيير تدريجي مييابد يا تغيير دفعي، ثبات نسبي حكمفرماست، زيرا مقولاتي كه در آنها حركت هست، آن حركتها دائم نيست، گاه هست و گاه نيست، از اين رو ثبات نسبي بر آنها حكمفرماست؛ و مقولاتي هم كه تغييرات آنها دفعي است، نظر به اينكه آن تغييرات در «آن» واقع ميشود، يعني صورتها در «آن» حادث ميشوند و در «آن» نابود ميگردند و در فاصله دو «آن» كه قهراً «زمان» خواهد بود ثابت و باقي هستند، پس بر اين مقولات نيز تغيير نسبي و ثبات نسبي حكمفرماست. پس جهان ارسطو جهاني است كه در آن ثبات بيش از تغيير به چشم ميخورد

---

مجموعه آثار شهيد مطهري
شهيد مطهري